De krapte op de Friese arbeidsmarkt

Regelmatig wordt ons de vraag gesteld: waar zijn alle mensen gebleven? Dat is goed te verklaren als we kijken naar een aantal factoren, die allemaal verband houden met elkaar (SER, 2022). De jaren voorafgaand aan corona was er sprake van economische groei. Gedurende de pandemie heeft de Europese Centrale bank flink geïnvesteerd om een financiële crisis te voorkomen. Ook de Nederlandse overheid investeerde fanatiek met corona steunpakketten. Hier hebben bedrijven veel baat bij gehad, waardoor veel minder bedrijven dan normaal gesproken failliet zijn gegaan en banen behouden bleven. Tegelijkertijd besloot het kabinet ook te investeren in de grote transities, wat resulteerde in nog meer werkgelegenheid. Geld lenen voor deze investeringen was bijna gratis, met de ongekend lage rente en inflatie van de afgelopen jaren.

De lage inflatie zorgde er tegelijk ook voor dat de lonen amper omhoog zijn gegaan. En als arbeid relatief goedkoop is, is de prikkel om te investeren in alternatieven via bijvoorbeeld technologie veel kleiner. Met als resultaat: heel veel werkgelegenheid voor relatief goedkope arbeid. Deze krapte wordt nog eens versterkt door de vergrijzing en ontgroening, waardoor een enorme vervangingsvraag ontstaat die niet opgevuld kan worden door de nieuwe generatie. Hierdoor wordt arbeid nóg schaarser. Kortom: economische groei, lage rente, lage inflatie en veel overheidsinvesteringen zorgen voor een steeds groter wordende schaarste aan relatief goedkope arbeid.

Na een periode van ongekend lage inflatie, breken we momenteel weer records met de ongekend hoge inflatie die is ingezet halverwege 2022. Wanneer de lonen meestijgen met deze inflatie, wordt arbeid weer duurder. Daarnaast zorgt de schaarste voor een betere onderhandelingspositie van werknemers, wat de lonen de komende jaren verder zal opdrijven. Door het gebrek aan personeel en de steeds duurder wordende arbeid, neemt de prikkel om te investeren in alternatieven weer toe. Waar het mogelijk is, zal dit de vraag naar arbeid vervangen. Hierdoor valt te verwachten dat de lonen in de komende jaren gaan stijgen en de vraag naar arbeid in specifieke sectoren weer enigszins zal dalen.

Daar waar vervanging van arbeid minder eenvoudig is, zoals in veel maatschappelijke sectoren, zullen de hogere lonen de kosten verder opdrijven. Zo komen we weer terug bij de ‘ziekte van Baumol’, waarbij de overheidsuitgaven voor maatschappelijke sectoren een steeds groter deel gaan uitmaken van de kosten. Tegelijkertijd is het van fundamenteel belang om genoeg mensen werkzaam te houden in de maatschappelijke sectoren. Te grote tekorten in deze sectoren tasten de leefbaarheid in veel gebieden ernstig aan. Met name de regio’s met een bovengemiddelde vergrijzing komt de leefbaarheid onder druk te staan. Kortom: de lonen zullen stijgen, waar mogelijk wordt arbeid vervangen door alternatieven en steeds meer arbeid en kosten worden verbonden aan de maatschappelijke sectoren.

Ook in Friesland gaat de vergrijzing een grote impact hebben op de leefbaarheid en voorzieningen, doordat veel werkgelegenheid niet opgevuld kan worden door de nieuwe generatie. Momenteel wonen in Friesland ruim 160.700 mensen tussen de 50 en 67 jaar. Hiervan zijn 91.800 mensen zelfs ouder dan 60 jaar. (UWV, 2022). Maar het aandeel jongeren in Friesland daalt. In 2011 gingen ruim 61.000 kinderen naar het basisonderwijs, in de afgelopen tien jaar is dit aantal leerlingen met ruim 10.000 gedaald (-17%) (FSP, 2022). Ook landelijk daalt het aantal kinderen, maar minder sterk dan in Friesland. Het aantal jongeren in Friesland tussen de 0 en 17 jaar, de categorie die wat betreft leeftijd de ouderen zou kunnen vervangen, komt daarmee uit op 115.900. Wanneer de ouderen van 50 tot 67 jaar de komende jaren met pensioen gaan, en álle jongeren van 0 tot 17 jaar in Friesland blijven, ontstaat er in Friesland een gat van maar liefst 44.800 personen. Alle sectoren in Friesland, geen een uitgezonderd, zullen hier de gevolgen van ervaren.

Voor negen sectoren geldt dat een derde of meer van het aantal medewerkers ouder is dan 50 jaar (UWV, 2022). Hieronder vallen de sectoren industrie, zorg & welzijn en bouwnijverheid, waar nu al een enorme krapte heerst. In de sector zorg & welzijn is zelfs 12%, in totaal 6.700 personen, ouder dan 60 jaar. Daarbij leggen al deze ouderen de komende jaren ook een nóg grotere druk op de zorg, waarbij steeds minder werkenden voor steeds meer ouderen moeten zorgen. Ook de sectoren openbaar bestuur en onderwijs kennen een hele grote vergrijzing met een verwachte stijging van het aantal banen in de komende jaren. De maatschappelijke sectoren in Friesland komen daarmee flink onder druk te staan, wat een ernstige bedreiging vormt voor de leefbaarheid van Friesland.

Zoals je begrijpt is de omvang van dit probleem gigantisch, en niet met één quick fix op te lossen. Ook de literatuur biedt geen sluitende oplossing waarmee het probleem wordt verholpen. Het vraagt daarom om een lange termijn aanpak op heel veel verschillende terreinen waarbij we allemaal moeten samenwerken om een stukje van het probleem op te lossen. Daarom is WRK.frl/ in het leven geroepen, waarbij we gaan samenwerken aan precies dit vraagstuk. Want dat is het énige onderdeel van de oplossing die als een pijl boven water staat: we moeten het samen doen.

We starten in 2023 met onderzoek waar het meeste potentie zit, en ondertussen focussen we ons op de instroom van nieuwe werknemers en het voorkomen van uitstroom uit Friesland. Zo willen we gezamenlijk een antwoord formuleren op de vraag hoe we dit grote probleem kunnen oplossen!